ΠΟΡΕΙΑ ΣΕ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΕΛΑΓΟΣ: ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΕΡΙΚΛΗ ΣΤΟΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟ ΒΕΝΙΖΕΛΟ

  Ο Περικλής, μία από τις πιο χαρισματικές πολιτικές προσωπικότητες της παγκόσμιας ιστορίας, υπήρξε το πιο λαμπρό παράδειγμα πολίτη της αθηναϊκής δημοκρατίας. Χαρακτηριζόταν από εξαιρετική πολιτική οξυδέρκεια, μεγάλες ηγετικές ικανότητες, υψηλότατη καλλιέργεια και ρητορική δεινότητα. Καταγόταν από αριστοκρατική οικογένεια των Αθηνών, αλλά ο ιδιωτικός βίος του περιγράφεται λιτός.
   Ο Περικλής δεν έδρασε ποτέ εξωθεσμικά. Απεναντίας, αξιοποίησε απόλυτα την περίφημη ισηγορία της αθηναϊκής δημοκρατίας ώστε να απευθυνθεί στους συμπολίτες του και να προωθήσει το όραμά του , το οποίο συνοπτικά έγκειτο σε τρία σημεία: Αθήνα της δημοκρατίας, Αθήνα κυρίαρχη, Αθήνα του πολιτισμού.
 Επί των ημερών του η δημοκρατία ενισχύθηκε. Αφαιρέθηκαν οι πλείστες αρμοδιότητες από το αριστοκρατικό σώμα του Αρείου Πάγου και ανατέθηκαν στο κληρωτό δικαστήριο της Ηλιαίας. Ενισχύθηκε η μισθοδοσία των πολιτών που συμμετείχαν στις συνεδριάσεις των δικαστηρίων και της Εκκλησίας του Δήμου και διαμορφώθηκαν εκπληκτικοί θεσμοί χορηγιών. Η Αθήνα, κυριάρχησε πολιτικά, οικονομικά και στρατιωτικά σε ολόκληρη την Μεσόγειο, αλλά αυτό δεν θα ήταν αρκετό εάν ταυτόχρονα δεν σημειωνόταν και μία ανεπανάληπτη στην ιστορία άνθηση του πολιτισμού. Δημόσια έργα απαράμιλλης ομορφιάς κόσμησαν την πόλη, η φιλοσοφία, οι επιστήμες και οι τέχνες έφθασαν σχεδόν στο απόγειο τους, η αγορά της Αθήνας εξελίχθηκε σε ένα διαρκές κέντρο παιδείας των πολιτών της και ακόμη και ο άπορος πολίτης μπορούσε με τον θεσμό των θεωρικών να παρακολουθήσει δωρεάν τις υπέροχες τραγωδίες του Αισχύλου, του Ευριπίδη και του Σοφοκλή.
  Ο Θουκυδίδης γράφει ότι ο Περικλής, ήταν ο ηγέτης της αθηναϊκής δημοκρατίας, εκείνος , ο οποίος, με τις συμβουλές του, άλλοτε ενίσχυε το φρόνημα των Αθηναίων όταν αυτό ήταν χαμηλό και άλλοτε τους  συγκρατούσε, όταν διαπίστωνε ότι από την υπέρμετρη αισιοδοξία μπορεί αποφάσιζαν παράτολμες ενέργειες. Σύμφωνα με τον Θουκυδίδη ο Περικλής είχε την πεποίθηση ότι η Αθήνα μπορούσε να επικρατήσει στον πελοποννησιακό πόλεμο, χάρη στην οικονομική ισχύ και τον στόλο της,  εάν δεν αναλάμβανε μεγάλους κινδύνους. Αλλά ο Περικλής πέθανε από τον λοιμό στο τρίτο έτος του πολέμου και η απώλειά του, όπως αναφέρει και ο Θουκυδίδης, υπήρξε μεγάλη. Οι διάδοχοί του υπήρξαν κατώτεροι των περιστάσεων, οι Αθηναίοι έπραξαν ακριβώς τα αντίθετα απ' όσα εκείνος, όσο ζούσε, τους συμβούλευε και η Αθήνα συνετρίβη χάρη στα δικά της σφάλματα, χωρίς έκτοτε να ξαναβρεί την παλαιά της αίγλη και ισχύ.

  Ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ο οποίος γεννήθηκε στην Κρήτη και αναδείχθηκε πολιτικά μέσα από τις φλόγες του κρητικού αγώνα για ελευθερία και ένωση με την Ελλάδα, δεν αρκέσθηκε στις νομικές σπουδές και στο επάγγελμα του δικηγόρου, αλλά έλαβε ευρεία μόρφωση, υπήρξε μελετητής του Θουκυδίδη και , προφανώς, θαυμαστής του Περικλή.
   Προσκλήθηκε στην Ελλάδα το 1909, σε μία περίοδο που η χώρα παρέπαιε, από τον Στρατιωτικό Σύνδεσμο που λίγους μήνες νωρίτερα είχε επιχειρήσει το κίνημα στο Γουδί.. Ο Βενιζέλος, δεινός διαπραγματευτής, μεσολάβησε μεταξύ του στέμματος και των κινηματιών και πέτυχε την συγκατάθεση του Βασιλιά  σε αναθεώρηση του Συντάγματος, με αντάλλαγμα την διάλυση του Στρατιωτικού Συνδέσμου. Στις  εκλογές που ακολούθησαν  το παλαιό πολιτικό σύστημα συνετρίβη , νέα πρόσωπα αναδείχθηκαν, ο ίδιος εξελέγη βουλευτής με μεγάλη πλειοψηφία, ίδρυσε το κόμμα των Φιλελευθέρων και κατόπιν έλαβε εντολή σχηματισμού κυβέρνησης ως πρωθυπουργός. Μέσα σε ελάχιστο χρόνο οι αλλαγές υπήρξαν κοσμογονικές: Ευρεία συνταγματική αναθεώρηση, ριζικές τομές στην νομοθεσία και στην διοίκηση, αναδιοργάνωση του στρατεύματος, θρίαμβος στους βαλκανικούς πολέμους 1912-13 και διπλασιασμός των εδαφών της χώρας. Αλλά μετά την δολοφονία του βασιλέα Γεωργίου Α΄στην Θεσσαλονίκη το 1913 και την άνοδο στον θρόνο του Κωνσταντίνου Α,΄επήλθε ο εθνικός διχασμός. Ο Βενιζέλος, ο οποίος υποστήριζε ότι η Ελλάδα έπρεπε να εισέλθει στον ά παγκόσμιο πόλεμο στο πλευρό της Αντάντ, εξήλθε νικητής από τον εμφύλιο σπαραγμό , αλλά τα τραύματα του διχασμού δεν επουλώθηκαν ποτέ. Η Ελλάδα εμφανίστηκε στον πόλεμο το 1917 στο πλευρό των νικητών , ο ελληνικός στρατός έφθασε μέχρι την Σμύρνη, αλλά αμέσως μετά την υπογραφή της συνθήκης των Σεβρών το 1920, αντιβενιζελικοί επιχείρησαν να δολοφονήσουν τον Βενιζέλο στο σταθμό της Λυών και βενιζελικοί δολοφόνησαν στην Αθήνα τον Ίωνα Δραγούμη. Στις εκλογές του Νοεμβρίου 1920 οι αντιβενιζελικοί νίκησαν και ο Βενιζέλος, αντιμετωπίζοντας τις απειλές και την χλεύη των πολιτικών του αντιπάλων, αποχώρησε από την Ελλάδα μαζί με την σύζυγό του. Ταξίδεψαν ως την Αμερική φθάνοντας μέχρι το Μάτσου Πίτσου των Ίνκας στο Περού, ενώ ταυτόχρονα, βαθιά απογοητευμένος και ανήσυχος για την πορεία των πραγμάτων αποφάσισε να μεταφράσει τον Θουκυδίδη αντιλαμβανόμενος πόσο ορθά ο Θουκυδίδης ανέφερε ότι  προέβη στην καταγραφή των γεγονότων για να παραμείνουν για την ανθρωπότητα "κτήμα ες αεί". Επέστρεψε μετά την μικρασιατική καταστροφή όταν κλήθηκε να διαπραγματευτεί την Συνθήκη της Λωζάνης του 1923. Ανέλαβε  για λίγο την κυβέρνηση το 1924, παραιτήθηκε και, τελικώς, επανεξελέγη πρωθυπουργός το 1928. Στην τετραετία 1928-1932 επιχείρησε νέες σημαντικές τομές στο εσωτερικό της χώρας , το 1933 ανέλαβε τα ηνία νέας κυβέρνησης που κατέπεσε, και διέπραξε μέγα σφάλμα επιχειρώντας -αποτυχημένο- πραξικόπημα. Ακολούθησε νέα απόπειρα δολοφονίας του και οριστική αποχώρησή του από την Ελλάδα.
  Ο Βενιζέλος πέθανε στο Παρίσι το 1936 έχοντας προλάβει να ολοκληρώσει μία εξαιρετική μετάφραση του Θουκυδίδη η οποία εκδόθηκε το 1940 στην Βρετανία από τις εκδόσεις Oxford University Press. Έκτοτε και μέχρι σήμερα οι διάδοχοί του στην πολιτική ζωή του τόπου υπήρξαν όλοι ανεξαιρέτως, από κατώτεροι των περιστάσεων ,έως διεφθαρμένοι και ασήμαντοι.  

 
    Προ ολίγων ημερών περιδιάβηκα την αρχαία Αθήνα του Περικλή έχοντας στα αυτιά μου υπέροχες μουσικές. Έκλεισα τα μάτια μου για να τις νιώσω καλύτερα. Και τότε νόμισα πως τον είδα να εκφωνεί τον Επιτάφιο  για τους νεκρούς του πρώτου έτους του πελοποννησιακού πολέμου μιλώντας στους συμπολίτες του, για τα ιδανικά και τα οράματα για τα οποία αξίζει να δώσουν ακόμη και την ζωή τους, για την υπέροχη πόλη που μαζί δημιούργησαν, για τους θεσμούς της, για τις αξίες που πρέπει να τους ενώνουν και όχι για τα μικρά που τους χωρίζουν.

   Έπειτα κατέβηκα στον Πειραιά χωρίς να δω ούτε ίχνος από τα μακρά τείχη.
   Ένα πλοίο με οδήγησε στο ανοικτό πέλαγος και με μετέφερε στην Κρήτη. Επισκέφθηκα την οικία Βενιζέλου στην Χαλέπα των Χανίων. Είδα το γραφείο του με την βιβλιοθήκη που φιλοξενούσε 25.000 τόμους βιβλίων μέχρι το μεγαλύτερο μέρος της να καεί από τους Γερμανούς το 1941. Σε άλλο δωμάτιο στάθηκα στο χειρόγραφο μετάφρασης του Θουκυδίδη, σε κάποιο άλλο στα ματωμένα ρούχα του, μετά την απόπειρα δολοφονίας του στον σιδηροδρομικό σταθμό της Λυών, ενώ σε άλλο χώρο φωτογράφισα το τρυπημένο από τις σφαίρες αυτοκίνητο που τον μετέφερε κατά την δεύτερη απόπειρα δολοφονίας του το 1933.
   Έφερα στον νου μου τον Βενιζέλο το 1909 να παίρνει τον αντίθετο από εμένα δρόμο, από την Κρήτη προς στην Αθήνα. Να εκφωνεί τον περίφημο λόγο στην Πλατεία Συντάγματος τον Σεπτέμβριο 1910, όπου μίλησε στους Έλληνες , όχι με συνθήματα και υποσχέσεις παροχών, αλλά με επιχειρήματα, για το όραμα μιας άλλης Ελλάδας και τις μεγάλες θεσμικές αλλαγές που είχε ανάγκη η χώρα, στο Σύνταγμα, στην παιδεία, στην δικαιοσύνη, στην διοίκηση, στην εμπορική νομοθεσία. Τον αναλογίστηκα να θριαμβεύει, να συγκρούεται με το στέμμα , να επιτυγχάνει την αναμόρφωση της χώρας και την Ελλάδα των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών. Τον φαντάστηκα να ητττάται, να λοιδορείται, να εγκαταλείπει την Ελλάδα με την σύζυγό του και να γυρίζει τον κόσμο και ένιωσα την καυτή επιθυμία να ταξιδέψω και εγώ το ίδιο ταξίδι ως το Μάτσου Πίτσου με την γυναίκα της ζωής μου. Θυμήθηκα ότι έχω στην βιβλιοθήκη μου την δική του μετάφραση του Θουκυδίδη ως  " κτῆμά τε ἐς ἀεὶ μᾶλλον ἤ ἀγώνισμα ἐς τὸ παραχρῆμα ἀκούειν ".
     Αξίζει να ζει και να αγωνίζεται κανείς για υπέροχα συναισθήματα και ανώτερα οράματα. Αλλά ποιος είπε ότι τα υπέροχα πράγματα δεν έχουν κόπο και πόνο;